تازه‌ترین آرایش صفحه‌کلید استاندارد فارسی، چینش ۹۱۴۷ مصوب ۸ اردیبهشت ۱۳۸۶ مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران است. هر تغییر و تحولی که جبری بنماید، در ذهن مجبور سئوال‌انگیز است و زبانِ مجبورِ بالفطره لَخت، به نقد دراز. من از زحمت زیادی که برای تدوین آن کشیده شده مطلع هستم و از دست‌اندرکارانش متشکر. این چینش در سه سطح زیر نویسه ارائه می‌کند:
- سطح ۱: «حالت عادی» ارائه دهندهٔ نویسه‌های مربوط به حروف اصلی زبان فارسی و اعداد فارسی
- سطح ۲: «حالت با تبدیل» ارائه دهندهٔ نویسه‌های مربوط به حروف فرعی و حرکات زبان فارسی، علائم نگارشی فارسی، علائم ریاضی، و برخی علائم لاتین
- سطح ۳: «حالت با دگرساز راست» ارائه دهندهٔ نویسه‌های مربوط به باقیماندهٔ حرکات زبان فارسی، علائم نگارشی لاتین، و برخی علائم لاتین-اسکی پرکاربرد
از رایانامه‌های فزاینده و نظرات دریافتی از کاربران فارسی‌نویس مایکروسافت ویندوز ۷ اینگونه برداشت کرده‌ام که نسخهٔ درست و حسابی از دی‌ال‌ال چیدمان ISIRI 9147 برای ویندوز ۷—حداقل برای معماری ۶۴-بیت آن—وجود ندارد. از قرار، کتابخانه‌های نسخه‌های موجود دارای یک یا بیشتر از ایرادهای زیر هستند:
- عدم پشتیبانی از Shift+Space برای تولید فاصلهٔ مجازی
- عدم تنظیم صحیح پرچم مربوط به شبیه‌سازی Ctrl+Alt بجای AltGr برای پشتیبانی کیبوردهای امریکایی فاقد کلید مجازی AltGr برای ارائهٔ نویسه‌های سطح ۳
- عدم امکان پشتیبانی از تولید اعداد فارسی و ممیز فارسی در قسمت کی‌پد عددی
- نصب به عنوان لی‌اوت آزمایشی و ایجاد مشکل دوگانگی در انتخاب آرایش صفحه‌کلید در ویندوز، بخصوص ویندوز ۷
- عدم مجهز بودن به نصاب مناسب—اکثر آنها با نرم‌افزار MSKLC طراحی و تولید شده‌اند که نصاب خروجی آن یک ام‌اس‌آی عملاً غیر قابل اعتماد است.
- عدم رعایت نکات ریز در تنظیم پرچم‌ها توسط سازندگان، هنگام همگردانی—که منجر به ناسازگاری‌های عجیب در بعضی برنامه‌های خاص روی نسخه‌های خاصی از ویندوز میشود.
به‌هرصورت، آنچه در ادامه می‌خوانید، حاصل تلاشی برای تولید مجموعه‌ای بی‌نقص از دی‌ال‌ال‌های آرایش صفحه کلید فارسی مبتنی بر چیدمان استاندارد ماتصا ۹۱۴۷ برای انواع ویندوز در چرتکه است.
صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی لاتین
نوع اول از چینش / آرایش صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ISIRI 9147، نوعی است که—برای پشتیبانی از برنامه‌های ناسازگار با ورود اعداد فارسی مبتنی بر یونیکد (مانند برنامه‌های حسابداری)—در قسمت کی‌پد عددی، اعداد لاتین ارائه می‌دهد. توجه کنید نوع اول صفحه‌کلید، در قسمت اعداد بالای بخش اصلی، اعداد فارسی ارائه می‌دهد. متأسفانه تولید نرم‌افزار واقعاً سازگار با یونیکد، روند و گرایش صحیحی ندارد. این دلیلی تأسف‌بار برای ارائهٔ صفحه‌کلید فارسی با کی‌پد عددی لاتین بعنوان نوع اصلی و اول است.
پیوندهای پایین‌گذاری
- دانلود صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی لاتین برای ویندوز ۳۲-بیت
- دانلود صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی لاتین برای ویندوز ۶۴-بیت
- دانلود صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی لاتین برای ویندوز ۶۴-بیت برای آیتینیوم
- دانلود صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی لاتین برای ویندوز ۳۲-بیت روی ویندوز ۶۴-بیت (ویندوز روی ویندوز ۶۴)
صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی فارسی
نوع دوم از چینش / آرایش صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ISIRI 9147، نوعی است که هم در قسمت کی‌پد عددی (سمت راست) و هم در قسمت اعداد بالای بخش اصلی، اعداد فارسی ارائه می‌دهد. لطفاً توجه کنید بدون فشردن کلیدهای مجازی Shift/Alt/Ctrl، یعنی در حالت عادی استفاده از کی‌پد عددی این آرایش، الف) کلیدهای کُد 0x60 الی 0x69 (بنام VK_NUMPAD0 الی VK_NUMPAD9 در ویندوز)، اعداد فارسی «۰» الی «۹» ارائه می‌دهند، و ب) کلید کُد 0x6E (بنام VK_DECIMAL در ویندوز)، ممیز فارسی «٫» ارائه می‌کند. بنابراین در صورت ایجاد مشکل سازگاری (مانند برنامه‌های حسابداری متداول)، هنگام ورود اعداد، نیاز به تغییر آرایش کیبورد به لاتین (مثلاً با گرفتن دگرساز چپ و تبدیل) است. راه دیگر و بی‌دردسرتر، استفاده از چینش فارسی با کی‌پد عددی لاتین چرتکه (نوع اول) است.
پیوندهای پایین‌گذاری
- دانلود صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی فارسی برای ویندوز ۳۲-بیت
- دانلود صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی فارسی برای ویندوز ۶۴-بیت
- دانلود صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی فارسی برای ویندوز ۶۴-بیت برای آیتینیوم
- دانلود صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی فارسی برای ویندوز ۳۲-بیت روی ویندوز ۶۴-بیت (ویندوز روی ویندوز ۶۴)
نحوهٔ نصب با نصاب صفحه‌کلید فارسی چرتکه [به‌روزرسانی ۱۹ دسامبر ۲۰۱۵]
پس از پایین‌گذاری هر یک از kbdfa.dll های فوق که مطابق و سازگار با ویندوزتان است، آنرا در پوشه‌ای ذخیره کنید. سپس نصاب صفحه‌کلید فارسی چرتکه (chortkeh-install-kbdfa.cmd) را نیز پایین‌گذاری کنید و در کنار kbdfa.dll در همان پوشه ذخیره کنید. حال نصاب صفحه‌کلید فارسی چرتکه را اجرای بعنوان مدیر کنید. در داخل خط-دستور با فشردن کلید «c» و زدن Enter نصب را ادامه دهید. لطفاً توجه کنید با پایان عملیات نصب، برنامهٔ نصاب فوراً سیستم را راه‌اندازی مجدد می‌کند، بنابراین هر کار ذخیره‌نشده را ذخیره کرده و همهٔ برنامه‌های درحال اجراء را پیش از اجرای نصاب ببندید. همچنین لطفاً توجه کنید برای اعمال تغییرات سیستمی نیاز است مدیر سامانه باشید.
پروندهٔ chortkeh-install-kbdfa.cmd یک پردازهٔ پوسته برای خانوادهٔ ویندوز ان‌تی ۵ به بعد است. این خانوادهٔ ویندوز به ترتیب زمان ارائه به بازار تا امروز، شامل ویندوز اکس‌پی، ویندوز سرور ۲۰۰۳، ویندوز ویستا، ویندوز سرور ۲۰۰۸، ویندوز ۷، ویندوز سرور ۲۰۰۸ آر۲، ویندوز ۸، ویندوز سرور ۲۰۱۲، ویندوز ۸٫۱، ویندوز سرور ۲۰۱۲ آر۲، ویندوز ۱۰، و ویندوز سرور ۲۰۱۶ است، که همگی پشتیبانی‌کنندهٔ یونیکد هستند.
پیوند پایین‌گذاری
- دانلود نصاب چینش صفحه‌کلید فارسی چرتکه برای ویندوز ۱۰، ۸٫۱، ۸، ۷، ویستا، اکس‌پی و ویندوز سرور ۲۰۱۶، ۲۰۱۲ آر۲، ۲۰۱۲، ۲۰۰۸ آر۲، ۲۰۰۸، ۲۰۰۳ (chortkeh-install-kbdfa.cmd، نگارش ۴، ۱۹ دسامبر ۲۰۱۵)
در انتخاب kbdfa.dll مربوط به معماری ویندوز خود بسیار دقت کنید
واقعیت این است که اگر kbdfa.dll مربوط به یک معماری دیگر را روی ویندوز خود نصب کنید، هر اتفاقی ممکن است بیافتد. از بروز خطای «Bad Image» بعد از ورود رمز هنگام بالا آمدن ویندوز و از کار افتادن موقت سرویس ورودی چندگانهٔ صفحه‌کلید گرفته، تا بی‌اس‌اُدی…
گاهی قضیه جالب‌تر و هولناک‌تر میشود: یک‌شنبهٔ پیش با یکی از دوستان باهوشم—که طبق روال فرار مغزها، اکنون از دانشمندان و محققان جوان دانمارک است—صحبت می‌کردم، که تعریف کرد: «منشی‌ام روی ایستگاه‌کاری دفتر آزمایشگاه که سیستم عامل ویندوز ۷ آلتیمیت ۶۴-بیت دارد، دی‌ال‌ال کیبورد مربوط به ویندوز معماری ۳۲-بیت ریخته و سیستم را ری‌استارت می‌کند، که قبل از پُست، مانیتور خیلی کوتاه صدای جیک جیک می‌کند و از آن به‌بعد، از صفحهٔ سیاه و سفید استیج اول و دوم پُست گرفته تا صفحهٔ گرافیکی لاگ‌این ویندوز و سپس خود دسکتاپ، همهٔ رنگ‌های غیرمشکی، بصورت شدت‌های متفاوتی از ترکیبات صورتی/بنفش نشان داده می‌شدند. با سی‌اس دانشگاه تماس گرفیم و یک گیک فرستادند. جناب گیک که چهارشاخ مانده بود، نهایتاً کابل‌های برق مانیتور و پی‌سی را از سوکت دیواری برق جدا می‌کند، سپس کابل رابط دی‌وی‌آی را از هر دو سر کارت گرافیک و مانیتور جدا می‌کند، کلید پاور کیس و ال‌سی‌دی مانیتور را در حالت خاموش چند بار می‌فشرد، سپس حدود ۱ دقیقه صبر می‌کند، و نهایتا همه را وصل کرده و کامپیوتر را روشن می‌کند. مشکل حل شده بود.»
پس از پایان گفتگو، با یکی از دوستان سخت‌افزاری بسیار فنی در وزارت نفت تماس گرفتم و دربارهٔ صدای «جیک جیک» کوتاه صفحه‌نمایش و نمایش هاله‌های صورتی پرسیدم. او هر یک جیک را در سی‌آرتی مانیتورها دلیل اعمال یک نرخ پویش عمودی جدید دانست، اما اعتقاد داشت با اعمال ریفرش ریت عمودی جدید در یک ال‌سی‌دی مانیتور، صدا به‌مراتب کوتاه‌تر است، طوری که شنیده نمی‌شود. به اعتقاد او، اگر یک ال‌سی‌دی دوبار متوالی صدای جیک شنیدنی کرده است، می‌توان انتظار داشت دو ریفرش ریت احمقانهٔ خارج از محدودهٔ پشتیبانی بر آن بطور سریع و پشت سر هم اعمال شده، طوری که بطور موقت روی حافظهٔ ئی‌دی‌آی‌دی آن تأثیر مخرب گذاشته است.
روی یک رایانهٔ آزمایشی شرایط را شبیه‌سازی کردیم. همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، بدلیل تنوع ترکیبات سخت‌افزار و نرم‌افزار مورد استفاده، از جیک جیک و رنگ صورتی خبری نشد، اما ملاحظه کردیم درست بعد از وارد کردن رمز ورود به ویندوز، ویندوز خطای سیستمی زیر را گرفت:
اینگونه پیام خطاهای system-modal که توسط MessageBox هایی با مودالیتی MB_SYSTEMMODAL نمایش می‌یابند، در ویندوز ۷ از شکل ساده به‌همراه کادر حاشیه‌دارشان (۶ پیکسل خاکستری بجای ۱ پیکسل خاکستری بین کادر و محتوا وجود دارد) قابل تشخیص‌اند. اگر از کاربران قدیمی ویندوز باشید، احتمالاً آنها را با زمینهٔ کاملاً سفیدشان از دورهٔ ویندوزهای ۱۶-بیت مانند ویندوز ۳٫۱ بخاطر دارید و طبعاً می‌دانید تا پاسخ ندادن به آن، بقیهٔ سیستم غیر قابل دسترس است، زیرا که آنها برای آگاه کردن کاربر از وقوع خطایی جدی و بالقوه زیان‌آور که نیازمند رسیدگی فوری است بکار می‌روند.Windows – Bad Image Exception Processing Message 0xc000007b Parameters 0x75C257EC 0x75C257EC 0x75C257EC 0x75C257EC
آنچه می‌خواهم نتیجه بگیرم این است که برخلاف انتظار، ویندوز، بدون قابلیت پیشگیری، کُد مربوط به معماری اشتباه را اجراء می‌کند و دچار خطای سیستمی می‌گردد. پس در می‌یابیم که «ویندوز کاملاً جلوی اجرای کدهای سطح‌پایین مخرب را گرفته است» به همان اندازه مزخرف است که «مایکروسافت دنبال طمع‌ورزی نیست، بلکه دنبال نوآوری و بی‌طرفی است.» اعتقاد شخصی‌ام این است که وجود قیود مطلق (مانند کاملاً، کلاً، هرگز، همیشه) در گفتار یک کارآفرین، نشانگر دروغگو بودن او است. واقعیت این است که «او برای تبه‌کار اصلی فیلم جیمز باند بودن، یک گربهٔ ایرانی کم دارد.»
حقوق پدیدآورنده
- پرونده‌های دی‌ال‌ال ارائه شده برای پایین‌گذاری، نرم‌افزار آزاد محسوب نمی‌شوند و دستکاری در آنها و مشابه‌سازی از آنها مجاز نیست.
- آنها بخشی از نرم‌افزار مالکانهٔ Chortkeh TransOffice هستند که عموم تنها مجاز به پایین‌گذاری، نصب، استفاده، و حذف آنها هستند.
- به‌اشتراک‌گذاری مستقیم آنها—اگرچه آزاد است، اما—توصیه نمی‌شود، بلکه بهتر است با درج پیوند به صفحهٔ مقتضی، امکان استفادهٔ مشترک از اصل مطلب و به‌روزرسانی‌های احتمالی فراهم آید.
- اگرچه مایکروسافت در صورت تولید چینش صفحه کلید توسط MSKLC، حق هرگونه مسئولیت، تعهد، و پشتیبانی را از خود ساقط کرده است، اما به‌دلیل عدم تولید این مجموعه چینش‌ها در محیط MSKLC، مایکروسافت در قبال این فایل‌ها هیچ تعهدی ندارد.
- چرتکه این فایل‌ها را بصورت «همین‌گونه که هست» بدون پذیرش هرگونه مسئولیت، تعهد، و پشتیبانی ارائه می‌کند.
خشت اول چون نهد معمار کج / تا ثریا می‌رود دیوار کج
هنگام سرودن این بیت، شاعر دقیقاً به ماتصا ۲۹۰۱:۱۹۹۴ و خلف آن ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ اشاره داشته است. کاربر فارسی‌نویس اگر سازگاری با گذشته نخواهد، باید که را ببیند؟ بگفتهٔ خود حضرات «اجرای استانداردهای ملی ایران به نفع تمام مردم و اقتصاد کشور است و باعث افزایش صادرات و فروش داخلی و تأمین ایمنی و بهداشت مصرف‌کنندگان و صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌ها و در نتیجه موجب افزایش درآمد ملی و رفاه عمومی و کاهش قیمت‌ها میشود.» برای یک لحظه واقعاً تحت تأثیر قرار گرفتم، بعد ناگهان یادم آمد همیشه با کلمات زیبا بازی می‌کنید. به‌هرحال، با این استانداردهایی که بیرون می‌دهید که بعید می‌دانم… واقعیت این است که برخلاف آن جملات شیوا و عبارات زیبا، ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ نه تنها برگرفته از جامعهٔ علمی پارسی‌نویس نیست، بلکه تحمیلی بی‌منطق بر عموم پارسی‌نویسان است.
از بچه‌های مایکروسافت شنیده‌ام مایکروسافت در سرویس‌پک ۱ ویندوز ۷ احتمالاً آرایش صفحه‌کلید فارسی آشغالش را با ماتصا ۹۱۴۷ جایگزین خواهد کرد. از بچه‌های فراسو هم شنیده‌ام فشارهایی برای تولید صفحه‌کلید با چینش استاندارد ماتصا ۹۱۴۷ بر این شرکت اعمال شده است. بسیار حیف، ای‌کاش ماتصا ۹۱۴۷ متخصصانه و بدون نگاه جبری به ماتصا ۲۹۰۱ طراحی شده بود. ای‌کاش از داستان آموزندهٔ عدم مقبولیت چینش/آرایش علمی صفحه‌کلید دواراک کمی پند گرفته بودیم…
بنویسیم ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷، بخوانیم فارسی‌وب ۲۰۰۳
نکتهٔ جالب دربارهٔ ماتصا ۹۱۴۷ مصوب سال ۲۰۰۷ این است که جای یک کلید—تأکید می‌کنم حتی یک کلید—در آن نسبت به نسخهٔ فارسی‌وب سال ۲۰۰۳ تغییر نکرده است. البته اگر به سیاههٔ اعضای حاضر در جلسات تدوین استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ در مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران نگاهی بیاندازید، سپس تنوع شغل، سن، تخصص، و شرکت حامی آنها را با اعضای حاضر در جلسات تدوین استاندارد ماتصا ۸۲۰:۱۹۷۳ برای صفحهٔ کلید فارسی ماشین تحریر در روزهای پایانی سال ۱۳۵۱ مقایسه کنید، دلیل آنرا متوجه می‌شوید. تنها یک مؤسسهٔ استاندارد دیگر می‌شناسم که در جلسات آن افرادی از یک ارگان دیگر—هر قدر خاص و مناسب و درخور—دور هم جمع می‌شوند و می‌گویند «به به، به به! عجب اسپکی دادیم چند سال پیش؛ هر چه بررسی می‌کنیم، هیچ جایش ایرادی نمی‌یابیم… اوکی، همین را بکنیم استاندارد.» آن مؤسسه انسی و آن ارگان وزارت دفاع امریکا است. لااقل یک مهندس قدیمی، یک ریش‌سفید—حتی برای حفظ ظاهر هم که شده بود—در جلسات راه می‌دادید؛ شاید—که حتماً—نکته‌ای یادآور می‌شد که شما درنظر نگرفته بودید. اگر خواست به عدم انتقاد از خود باشد که گوردون موری هم معتقد است قطعه‌ای در مک‌لارن اف‌وان وجود ندارد که امروز بخواهد بسازد و بخواهد بهترش را بسازد!
کنار گود نشسته‌ای، می‌گویی لنگش کن!
خیر، مواردی که به ذهن خودم می‌رسد را در ادامه می‌آورم—آشکار است موارد دیگری هم هست که اگر موضوع در کنار اساتید رایانه، ارتباطات و فناوری اطلاعات، با اساتید ادبیات فارسی، تحریر، حروف‌چینی، خط، ارگونومی، روان‌شناسی، و روان‌پزشکی درمیان گذاشته شود، مشخص خواهد شد. شاید تعریف استاد متفاوت باشد، ولی به نظر من استاد سن دارد و مویش سپید است؛ استاد دنیادیده است؛ استاد سرد و گرم روزگار را چشیده است؛ استاد کلی شاگرد و مرید ارزنده دارد؛ استاد از وسط یک فناوری وارد آن نشده است، بلکه دست‌کم نیم‌قرن با آن بزرگ شده و در روند توسعهٔ آن نقش داشته است؛ استاد آزاده است، یعنی اگر از او کار غیرمنطقی و غیرعلمی بخواهید، ابتدا لبخند عاقل اندر سفیهی جواب گیرید و بعد مقاومت تا پای جان.
توجه کنید هموطنی ممکن است دل ساخت مالزی برای بازار امریکا را دوست داشته باشد. یا هیچ دلیلی وجود ندارد که من پی‌سی، نت‌بوک، یا نوت‌بوک آشغال ساخت چین برای بازار آسیا با صفحه‌کلید حک‌شدهٔ فارسی را برگزینم؛ من وَیو ساخت ژاپن برای بازار دامستیک را ترجیح می‌دهم. ساده است، چون وقتی ورژن‌های خوشبخت ما گوشی‌های تلفن همراه با صفحهٔ نمایش تک‌رنگ در دست داشتیم و از ارسال پیامک تحت اس‌ام‌اس همان‌قدر سر در می‌آوردیم که از خلبانی شاتل فضایی کلمبیا، بچه مدرسه‌ای‌های ژاپنی در گوشی‌های رنگی تحت ام‌ام‌اس پیام چندرسانه‌ای ارسال و دریافت می‌کردند. (ر.ک. فیلم گمشده در ترجمه اثر سوفیا کاپولا) بگذریم که امروزه هم بطور شگفت‌آوری اس‌ام‌اس (یعنی خود سرویس را) می‌فرستیم، نه پیامک یا مِسِج را! همچنین توجه کنید هیچ دلیلی نمی‌بینم روی صفحه کلید فیبرکربنی ضدعرق نوت‌بوک ۳۰۰۰ دلاری‌ام برچسب پلی‌اتیلنی ۳۰۰۰ تومانی بچسبانم. همهٔ اینها را به یک دلیل ذکر کردم و آن اینکه چینش صفحه‌کلید فارسی درهرحال یک آرایش بخاطر سپردنی است، نه حک شونده؛ پس باید در عین سادگی، کاربردپذیری، کارایی، و دسترسایی، یادآوردنی‌بودن هم در طراحی آن لحاظ شده باشد.
- چرا «پ» بی‌خانمان و بگفتهٔ تایپیست‌ها «گوربه‌گور» است؟ داشتن اتصال مجازی در گوشهٔ دورافتادهٔ شمال غربی صفحهٔ کلید—آنهم بصورت مستقیم و بدون تبدیل و دگرساز راست—چه دردی دوا می‌کند؟ جای ارجح «پ» روی کلید کُد 0xC0 (همان کلید شامل «`» و «~» بنام VK_OEM_3 در ویندوز) است.
- جالب است «پ» جای «ئ» را گرفته، بنابراین خود «ئ» با تبدیل در دسترس است. دوستی طنز تلخی دربارهٔ «ئ» دارد و می‌گوید چون «ئ» برای نوشتن «اسرائیل» لازم است، اصلاً باید حذف شود! جدا از شوخی، واقعیت این است که به حرف «ئ» در نوشتار کلمات عربی-در-فارسی، قرآنی، و نیز برای برگردان (حرف‌نویسی) بسیاری کلمات آرامی / عبری نیاز است: کلمات دارای یُد-الف (יא) مانند لئو (ליאו) و دارای الف-زِیره (אֵ) مانند میخائیل (מִיכָאֵל) از آن جمله‌اند. پراکندگی این کلمات در فارسی اگر از کلمات مشتمل بر «پ» بیشتر نباشد، کمتر نیست.
- «ژ» هم خواهر بی‌خانمان «پ» است. بسیاری از علائم ریاضی، نشانه‌گذاری، و لاتین با تبدیل و دگرساز راست در دسترس‌اند، چه شده برای علامت کم‌کاربرد خط اریب وارو استثنا قائل شده‌اند؟ حرف اصلی یک زبان را که—همانند مایکروسافت پرژن کیبورد لی‌اوت—با تبدیل وارد نمی‌کنند. جای ارجح «ژ» روی کلید کُد 0xDC (همان کلید شامل «\» و «|» بنام VK_OEM_5 در ویندوز) است.
- «فتحه»، «ضمّه»، «کسره»، باید در کنار هم در یک ردیف افقی قرار گیرند و «فتحتان»، «ضمّتان»، «کسرتان» (همان تنوین‌های نصب و رفع و جرّ) در ردیفی دیگر، درست بالا یا پایین آنها قرار گیرند، نه کنار آنها؛ در غیر این صورت، مغز باید جای ۶ شئ بدون ارتباط را بخاطر آورد. بخاطر پُرکاربرد بودن تنوین نصب در قیود فارسی، جای ارجح آن با مبدل روی کلید کُد 0x51 (همان کلید شامل «q» و «Q» بنام VK_Q در ویندوز) و بقیه تنوین‌ها به ترتیب عکس در کنار آن است، بگونه‌ای که کوتاه‌واکه‌های متناظر در زیر آنها آورده شوند. در این حالت، مغز تنها جای تنوین نصب را فراخوانی می‌کند و ۵ تای دیگر بسرعت از روی آن یادآوری می‌شوند. با کمی خلاقیت از شر بخاطر سپردن جای ۶ کلید راحت شده‌ایم.
- «ة» بهتر است به حالت تبدیل «ه» روی کلید کُد 0x49 (همان کلید شامل «i» و «I» بنام VK_I در ویندوز) نقل مکان کند.
- بعد از ایجاد کلی دردسر در دنیاهای میزکار، وب، و پایگاه‌داده‌ها، «ك» و «ي» عربی واقعاً حالم را بهم می‌زنند. ترجیج می‌دهم ریختشان را نبینم. تنها برای اینکه نگویند کیبورد ناقص است، در حالت دگرساز راست بروند به خواهرشان «ى» (الف مقصوره) در گوشه‌ای دور بپیوندند، که احتمال تحریر اشتباه‌شان هم کاهش یابد. بدین‌سان ۲ جایگاه در حالت تبدیل هم آزاد میشود.
- تصمیم با اساتید ادبیات است، که اگر نظر بر فارسی بودن الف مقصوره (ﻯ ﻰ ﯨ ﯩ — به‌قول مؤسسهٔ استاندارد «حرف ی عربی بی‌نقطه») و لزوم کاربرد آن در فارسی با ذکر موارد دادند، کلیدی در حالت تبدیل برایش درنظر گرفته شود، وگرنه در همان حالت دگرساز راست باشد که قیافه‌اش را نبینیم.
- جدا از پشتیبانی پرانتزهای مرصع و امکان پشتیبانی تحریر عربی-در-فارسی، اگر «ك» و «ي» را به‌منظور سازگاری با قرآن‌نویسی و امکان نگارش قرآنی دخیل دانسته‌ایم، جای علائم قرآنی—مانند «» (پایان آیه)، «۞» (شروع ربع الحزب)، «۩» (مکان سجده) و علائم وقف (شامل مکان‌های وقف لازم «ۘ»، وقف ممنوع «ۙ»، وقف جائز «ۚ» و «ۖ» و «ۗ»، و تعانق وقف «ۛ») و غیره—خالی است. اگر هم که پشتیبانی قرآن‌نگاری مدنظر نیست، که هیچ.
- و در پایان، اگرچه شاید مهم نباشد، ولی با مکان قرارگیری تطویل «ـ» بجای خط پایین مشکل دارم. احساس می‌کنم می‌تواند سبب بروز اشتباه شود. شما جای بهتری برایش سراغ ندارید؟
سلام
متشکرم – عالی و کامل بود
سوالی داشتم
میشه این ها رو روی MS XP / MS Win Server 2003 هم نصب کرد؟
بهتر بگویم من الان نصب کردم و دارم با اون تایپ می کنم
همه چیز خوبه ولی برای سوییچ کردن از فارسی به انگلیسی قبلا با ترکیب آلت و شیفت (راست و چپ) اینکار ممکن بود، اما الان فقط با Left Alt این کار ممکنه و آلت سمت راست این کار رو نمی کنه
مشکل از سیستم منه یا جایی دیگه؟
سیستم من سرور ۲۰۰۳ هست
متشکرم
بله؛ روی ویندوز اکس‌پی و ویندوز سرور ۲۰۰۳ کار می‌کند.
سیستم شما مشکلی ندارد. اصولاً در چینش صفحه‌کلیدهایی که حالت سطح ۳ «حالت با دگرساز راست» دارند، برای شبیه‌سازی AltGr، باید Alt راست به Ctrl + Alt مَپ شود.
با فشردن دگرساز راست + تبدیل، از انگلیسی می‌توان به فارسی رفت، ولی هنگامیکه وارد فارسی شدید، دیگر با دگرساز راست + تبدیل نمی‌توان زبان را عوض کرد، چون دگرساز راست در واقع ترکیبی از مهار + دگرساز را شبیه‌سازی می‌کند. به بیان دیگر، وقتی در یک چینش فارسی سه‌سطحی، دگرساز راست + تبدیل را فشار می‌دهید، گویی مهار + دگرساز + تبدیل را فشرده‌اید.
مرسی آقای بهمن پور. لینک به این مقاله توی ویژه نامه کلیک روزنامه جام جم بود و من فایل ویندوز 64 بیتی عدد فارسی kbdfa.dll دانلود کردم و عالی کار میکنه.
این مشکل نرفتن از حالت فارسی به انگلیسی با دگرساز راست+تبدیل خیلی آزار دهندست. نمیشه یه جوری حلش کرد؟
مایکروسافت با ارائهٔ ویندوز ۸، و در ادامه در ویندوز ۸٫۱ و ویندوز ۱۰، کلید جدیدی را برای تغییر زبان کیبورد (Input Method) در نظر گرفته است که این مشکل را حل می‌کند: Win ⊞ + Space
برتری دیگر این ترکیب جدید این است که مادامی که کلید ویندوز فشرده بماند، نوتیفیکشین پاپ‌آپ تغییر کیبورد باز میماند و کاملاً واضح متوجه انتخاب خود می‌شوید. با رها کردن کلید ویندوز، پاپ‌آپ بسته میشود.
این روش وین+اسپیس عالی است. ممنون. فقط حالا که بهش عادت کردم، وقتی توی شرکت میشینم پشت ویندوز 7، با روح و روانم بازی میشه.
سلام،
من به ویندوز ناوارد هستم. ممکن است بفرمایید صفحه‌کلید مناسب ویندوز۷ هوم پرمیوم ۶۴ بیتی روی پروسسور اینتل Core i7 quad core کدامیک از این بسته‌هاست (با کی‌پد عددی فارسی)؟
درود. به بخشی که با عنوان «صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی فارسی» مشخص شده مراجعه کنید. دانلود آیتم دوم—که به «برای ویندوز ۶۴-بیت» ختم میشود—مناسب ویندوز شما است.
ممنون!
روی ویندوز ۷ هوم پریمیوم ۶۴ بیتی سرویس پک ۱ نصب کردم. عالی کار میکنه. یک دنیا ممنون!
آقای بهمن‌پور سلام
من استاد دانشگاه هستم و تایپ فارسی در ورد برایم خیلی مهم است. از وقتی سیستم عامل لپ تاپ خودم را به ویستا و سپس 7 برگرداندم، با دی‌ال‌ال‌ها مشکل پیدا کردم که بسیاری را شما در سایت خود گوشزد کردید. اما به نظر من چیزی را از قلم انداختید و آن تایپ حرفه‌ای است.
کسی که به صورت حرفه‌ای و بدون نگاه به صفحه کلید، دو دستی تایپ می‌کند، کوچک‌ترین تغییری در موقعیت حروف باعث اختلال در کارش و کند شدن تایپ میشود.
ممکن است این تغییرات برای کسی که با چشم به دنبال حروف می‌گردد جالب باشد، اما برای کسی که تایپ حرفه‌ای می‌کند مانند سم است.
می‌دانید که پیش از شما کسانی دی‌ال‌ال ویستا و 7 را ارایه دادند که تقریباْ همان دی‌ال‌ال اکس‌پی است با کمی خراب‌کاری! اما شما لازم است توجه داشته باشید که کاربران حرفه‌ای به موقعیت حروف آن دی‌ال‌ال‌ها عادت کرده‌اند و تغییر برایشان خیلی مشکل‌سازاست.
برخی اشکالات دی‌ال‌ال شما به شرح زیر است:
۱- حرف پ: شما حرف پ را روی کلید «ام» انگلیسی قرار دادید اما توجه نکردید که قبلاْ دو تغییر برای این حرف ایجاد شده بود. تغییر اول مربوط به صفحه کلید استاندارد ماکروسافت است که حرف «پ» را روی کلید «بک‌اسلش» قرار داده بود. تغییر دوم مربوط به دی‌ال‌ال پیش از شما بود که حرف «پ» را روی کلید به قول شما «اتصال مجازی» قرار داده بود. و حالا شما برای بار سوم تغییر ایجاد کردید.
۲- همانند بند-۱ بالا، جای «ویرگول» و «نقطه ویرگول» را برای بار سوم تغییر دادید.
۳- من هر دو فایل دی‌ال‌ال اعداد فارسی و لاتین شما را نصب کردم ولی فرقی نداشتند و در هر دو، اعداد فارسی تایپ می‌شد.
۴- در ورد ۲۰۰۷، در حالت فارسی وقتی فرامین عددی اعمال می‌کنم (مثلاْ سایز فونت) پیام خطا می‌دهد و باید زبان صفحه کلید را به انگلیس برگردانم تا دستور اجرا شود.
۵- همانند دی‌ال‌ال‌های قبلی، حسب عادت، هنگامی که کلیدی را اشتباه می‌زنم، مثلاْ کلید «بک‌اسلش» را برای تایپ حرف «پ» می‌زنم، فونت و زبان صفحه کلید انگلیسی میشود. البته این اشکال برای کلیدهای دیگری هم وجود دارد.
همه این اشکالات، تایپیست را به شدت عصبی می‌کنند. البته مطمئن هستم که اشکالات دیگری هم هست که هنوز فرصت نکردم بررسی کنم.
نهایتاْ از حضور شما این سوال را دارم که آیا میشود کاربر، خود دی‌ال‌ال را مطابق میلش دستکاری و اصلاح کند؟
ارادتمند شما، مسعود قنوات
جناب آقای قنوات، درود.
من هم مسلماً مثل شما تاچ-تایپ (تایپ بدون نگاه به صفحه‌کلید) می‌کنم و منظور اصلی‌ام قطعاً نگاه‌کردن نبود، بلکه اشاره‌ام به این کانسپت بود که در هر صورت، مغز برای یادآوری جای اشیاء از ارتباطات اشیاء استفاده می‌کند. انگشت‌ها «اف» و «جی» را می‌یابند و بقیه از روی آنها یادآوری می‌شوند.
دی‌ال‌الِ من؟! این دی‌ال‌الی که شما نکوهش‌اش می‌کنید من کامپایل کرده‌ام، اما استاندارد چینش آن، استانداردِ ۹۱۴۷ مؤسسهٔ استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، مصوب ۸ اردیبهشت ۱۳۸۶ است—استاندارد ملی است، من کاره‌ای نیستم. شما به مشکل‌دار بودن متهم‌اش می‌کنید، من که در باب احمقانه بودن آن روضهٔ تامة خوانده‌ام. (ر.ک. قسمت‌های پایانی مقاله)
قبل از من—جز خود مایکروسافت—هرگز کسی دی‌ال‌ال فارسی ارائه نکرده است. اولین دی‌ال‌ال من به ۱۱ سال پیش و هنگامهٔ ویندوز ان‌تی۴ / ویندوز ۲۰۰۰ بر می‌گردد. (ر.ک. پست‌های قدیمی بلاگ) دست‌اندرکاران امروزِ دنیای پارسی دیجیتال، آن روزها در حال چسباندن آدامس به زنگ درِ منازل مردم هنگام رجوع به منزل از مدرسه بوده‌اند، این بی‌مسئولیتی ذاتی دلیلی است بر خروجی ناپختهٔ امروزشان.
و اما اشکالاتی که در سیاهه با عدد مشخص کرده‌اید:
۱. «پ» در چینش شخصی من سر جای خودش است، این استاندارد ملی است که فالش ساز می‌نوازد.
۲. همانند بند ۱، مشکل از مؤسسهٔ استاندارد است.
۳. ریجن ویندوزتان را به آمریکایی برگردانید، اعداد لاتین را لاتین خواهید دید. دقت کنید نوعِ لاتین (نوع اول)، فقط در قسمت کی‌پد (بخش ماشین حسابی کیبوردهای دسکتاپ) عدد لاتین تایپ می‌کند و در قسمت اعداد بالای کیبورد، عدد فارسی تایپ می‌کند.
۴. همسان‌سازی ترکیبات کلید کنترل با فلان کلید و بهمان کلید، با سازندهٔ نرم‌افزار (در خصوص ورد ۲۰۰۷: مایکروسافت) است، نه با سازندهٔ لی‌اوت. اگر برنامه با اسکن‌کُد کار نکند، وقتی شما در پارسی «کنترل + اس» می‌گیرید، گویی «کنترل + سین» گرفته‌اید، پردازش‌گر هات‌کی‌ها باید از قبل بداند که «کنترل + سین» هم مانند «کنترل + اس» یعنی «پرونده را ذخیره کن!»
۵. یا مشکل را اشتباه توضیح می‌دهید، یا رایانه‌تان مشکل دارد. شبیه‌سازی کردم، چنین مشکلی (تغییر زبان صفحه‌کلید) وجود ندارد. بیشتر توضیح دهید. اگر منظورتان تغییر موقت زبان پاراگرافِ ورد (و نه زبان خود صفحه‌کلید) است، که بله، طبیعی است، «بک‌اسلش» نویسه‌ای انگلیسی است، گسترهٔ خودش را در پاراگراف لاتین می‌کند. اگر چنین اشتباهی کردید، با بک‌اسپیس پاک نکنید، آندو کنید، بهتر است.
و در مورد کاستومایز کردن لی‌اوت توسط کاربر ناآشنا با مفاهیم برنامه‌سازی تخصصی؛ باید بگویم بله، تا جایی که محدودیت‌های نرم‌افزار ام‌اس‌کی‌ال‌سی اجازه می‌دهد.
ارادتمند،
کمیل بهمن‌پور
با سلام و تشکر از شما در مورد کیبرد بازسازی شده فارسی یک نکته به نظر اینجانب رسید که شاید بهتر است در ویرایش های آینده فکری برای نیم فاصله بفرمایید تا با دو کلید قابل دسترسی باشد و نه سه کلید به نظر بنده حقیر همان l Shift +Space کمی کاربردی تر به نظر می رسد%
درود. من متوجه مشکل نشدم. در هر صورت، در صفحه‌کلید فارسی ۹۱۴۷ مؤسسهٔ استاندارد (و به تبعِ آن، این پیاده‌سازی)، فاصلهٔ مجازی با Shift+Space در دسترس است و مکان آن قابل تغییر نیست. کوچک‌ترین تغییر در چینش به منزلهٔ عدول از استاندارد است.
با عرض پوزش منظور من این استاندارد 9147 نبود بلکه چینش صفحه‌کلید فارسی چرتکه بود که ای کاش بجای Shift+Crtl+4 برای نیم فاصله از استاندارد Shift+Space که راحت تر بود استفاده می کردید شاید بهتر بود این در خواست رو در صفحه خودش می نوشتم به هر حال متشکرم
بله، بهتر بود در مقالهٔ مربوطه بحث را مطرح می‌کردید. کلید فاصلهٔ مجازی در استاندارد چرتکه، ترکیب Shift + Z (و همچنین ترکیب Shift + ]) است. (ر.ک. تصویر چینش صفحه‌کلید فارسی چرتکه—روی تصویر کلیک کنید تا بزرگ‌نمایی شود.)
چینش صفحه‌کلید فارسی چرتکه با نگاه به قابلیت تایپ سریع کامپیوتری طراحی شده است و از این نگاه، ترکیب Shift + Space مشکل‌ساز است، چراکه در تایپ سریع، هنگام اسپیس زدن، عادت به رها بودن شیفت الزاماً وجود ندارد.
لطفاً برای اشاره به ZWNJ از عبارت «نیم‌فاصله» استفاده نکنید؛ علمی نیست و ممکن است مخصوصاً با مورد دوم از موارد زیر اشتباه گرفته شود:
عبارت «فاصلهٔ مجازی» معادل غیر رسمی بهتری برای zero-width non-joiner است، چراکه ترجمهٔ لفظ به لفظ «متصل‌نکن صفر‌پهنا» این احساس را تداعی می‌کند که گویی مغز مترجم متشکل از عنصر گاگولیوم است.
سلام آقای بهمن‌پور عزیز
من دو دستگاه دارم. یکی رویش ویندوز ۸.۱، ۶۴ بیتی نصب است. به صفحه‌ی کیبورد فارسی‌اش عادت کرده‌ام. شیفت و اسپیسش، نیم‌فاصله است. تنوین‌ها و اعراب‌ها کنار هم است. صفحه کلیدی که از این‌جا دانلود کردم و نصب کردم: farsipardaz.com
می‌خواستم همین کیبورد فارسی را روی دستگاه دومم، که ویندوزش ۷ است و ۳۲بیتی است، نصب کنم. اما متأسفانه فایلی که روی آن سایت گذاشته‌اند برای ویندوز ۶۴بیتی است.
در اینترنت هم بسیار گشتم اما نتوانستم نسخه‌ی ویندوز ۷ و ۳۲بیتی آن را پیدا کنم.
احیاناَ شما می‌توانید کمکم کنید؟
برای ساختن لی‌اوت و اینستالر، می‌توانید از نرم‌افزار ام‌اس‌کی‌ال‌سی استفاده کنید. مهم‌ترین محدودیت قابل ذکر این برنامه، گیر دادن به انتساب کاراکترهای غیر white space به ترکیب کلیدهای Shift + Space است؛ در حالی‌که ZWNJ غیر وایت اسپیس است! برای دور زدنِ این گیر، نسخهٔ پچ‌شده از این برنامه موجود است. ر.ک. فقط بخاطر یک نیم‌فاصله، وحید نصیری، دسامبر ۲۰۰۹.
سلام، نسخه پچ شده نرم‌افزار در وبلاگی که آدرس دادید دیگر موجود (قابل دریافت) نیست. اگر نسخه پچ‌شده را دارید خیلی ممنون می‌شوم منتشرکنید.
درود. حق با شماست. متأسفانه نویسنده برای به‌اشتراک‌گذاری فایل پچ‌شده از سرویس هات‌فایل استفاده کرده است، که این سایت، طبق حکم قاضی ایالتی در ۴ دسامبر ۲۰۱۳ با پرداخت ۴ میلیون دلار غرامت توافقی به انجمن سینمایی آمریکا به کار خود پایان داد و تمام فایل‌های کاربران از بین رفت. از طرفی، چون این فایل متعلق به مایکروسافت است و قانوناً حق دستکاری در آن اعطاء نشده است و مسئولیت نسخهٔ پچ‌شده با وحید نصیری است، من نمی‌توانم آنرا منتشر کنم، اما استثنائاً از آرشیو شخصی‌ام برای شما به آدرس رایانامه‌ای که در کامنت ثبت شده بود ارسال کردم.
سلام آقای بهمن‌پور
میشه لطفا بفرمایید چگونه توی ویندوز ۱۰ از کلید دگرساز استفاده کنم؟
در ویندوز ۱۰ من کلید دگرساز راست دقیقا مثل دگرساز چپ عمل میکنه هم چنین ترکیب مهار با دگرساز راست هم عمل نمی کنه.
من می خواهم در ورد 2016 از حروفی که با دگرساز میشود تایپ کرد استفاده کنم.
لطفا راهنمایی کنید.
خیلی خیلی ممنون
درود. با سرچ کردن عبارت «windows 10 altgr not working» در گوگل، به صفحاتی می‌رسیم که گروهی از آنها برنامه Remote Desktop Connection و شاید پروتکل ریموت دسکتاپ (RDP) را مقصر می‌دانند و پیشنهاد می‌کنند اتصال ریموت را ببندید یا به کامپیوتری که به آن متصل هستید فوکوس کنید و برگردید، یا در آن محیط، Alt+Enter را بفشارید؛ گروهی دیگر نیز درایورهای trackpad برندی خاص از لپ‌تاپ‌های گوناگون را مقصر ماجرا می‌دانند. این صفحات، خصوصاً به درایور تاچ‌پدهای برند Synaptics اشاره دارند که به‌صورت گسترده توسط Dell و Acer و Lenovo و Asus و Samsung و Sony و بقیهٔ برندهای تولیدکنندهٔ لپ‌تاپ استفاده شده است و پیشنهاد می‌کنند با حذف نرم‌افزار Synaptics Pointing Device Driver، عیب‌یابی را آغاز کنید و در صورتِ موفقیت و بکار افتادن AltGr، اقدام به نصب نسخه‌های متفاوت (ترجیحاً قدیمی‌تر) این نرم‌افزار کنید. تجربهٔ گروهی از همان کاربران نشان داده که گاه Windows Update خودبخود اقدام به نصب نسخهٔ جدید (مشکل‌دار) درایور تاچ‌پد سینپتیکس می‌کند، که در این موارد باید جلوی نصب خودبخودی را گرفت. توجه داشته باشید بدون درایور، تاچ‌پد در حد یک ماوس ابتدایی عمل می‌کند و محدوده‌های scroll در حاشیهٔ ترک‌پد و gestureهای ترکیبی (مالتی تاچ) مانند two-finger scroll عمل نخواهند کرد؛ بنابراین به یک درایور بی‌مشکل—هرچند قدیمی—حتماً نیاز دارید. همچنین آگاه باشید چون امریکایی‌ها ندرتاً از ترکیبات AltGr (ALTernate GRaphic) استفاده می‌کنند، این مشکل چندان گریبان‌گیر امریکایی‌ها نیست؛ بنابراین، این باگ، در باگ لیست مایکروسافت وجود نداشته یا از اولویت بسیار پایینی برخوردار است.
با سلام
پس از نصب صفحه‌کلید فارسی چرتکه با استاندارد ماتصا ۹۱۴۷:۲۰۰۷ با کی‌پد عددی لاتین برای ویندوز ۶۴-بیت برای آیتینیوم ویندوز دیگر بالا نمیاد و در صفحه لاگین میماند.
چگونه حلش کنم؟؟
درود. به احتمال زیاد، پردازندهٔ کامپیوتر شما از نوع Itanium نیست، بلکه یک CPUـی ۶۴ بیت (یا ۳۲ بیت) عادی دارید که طبیعتاً باید با توجه به معماری ویندوز، کیبورد نسخهٔ ۶۴ بیت یا ۳۲ بیت را نصب می‌کردید. برای رفع عیب، باید به روشی به فایل‌های سیستمی ویندوز (معمولاً در فولدر C:\Windows\System32) دسترسی پیدا کنید؛ مثلاً کامند ویندوز را با استفاده از Repair Your Computer اجرا کنید و فایل کیبورد را اصلاح کنید. خوشبختانه نصاب کیبورد چرتکه از نسخه ۴ (تاریخ ۱۹ دسامبر ۲۰۱۵) پیش از دستکاری در سیستم، از فایل اصلی کیبورد فارسی ویندوز یعنی KBDFA.DLL با افزودن پسوند BAK، با نام KBDFA.DLL.BAK بک‌آپ می‌گیرد. کافیست فایل KBDFA.DLL ناسازگار را حذف کرده و KBDFA.DLL.BAK را به KBDFA.DLL تغییر نام دهید.